کتاب «نظریۀ ادبی» : یوهانس ویلیام برنتز
سه شنبه, ۴ خرداد ۱۳۹۵، ۱۲:۵۸ ب.ظ
درست مطمئن نیستم امتیازی که به این کتاب می‌دهم (4 از 5) چقدر حقیقی است. چون این بار اولی است که کتابی دربارۀ نظریات و نقد ادبی را کامل می‌خوانم؛ همیشه نگاهی به فهرست می‌انداخته‌ام و همان تیتری را که لازم داشته‌ام می‌خوانده‌ام و احیاناً می‌نوشته‌ام و تمام. شکل کتاب‌های مرجع دقیقاً.
علی ای حال در این مورد فکر می‌کنم:
این کتاب ادعایی را که در مقدمه و پشت جلد آن کرده است، تا حد قابل قبولی محقق کرده است. یعنی این‌که: «کتابی که در پیش رو دارید، هرچند تاریخ نظریۀ ادبی نیست، اما به شرحی جامع در باب تحولات نظریۀ ادبی از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیست و یکم پرداخته است... این کتاب علاوه بر آن‌که شرحی مقدماتی است و به زبان کم و بیش ساده‌ای نوشته شده است، و علاوه بر آن‌که از جامعیت کافی برخوردار است، روزآمد نیز هست و دربرگیرندۀ شرح‌های جامعی در باب آخرین تحولات در حوزۀ نقد و نظریۀ ادبی است.»
این‌که با ترتیب و توالی تاریخی، نظریات ادبی را یکی‌یکی عنوان کرده و شرح داده بود، برای من روشنگر و کارامد بود. این‌که در ذیل هر نظریه می‌گفت که این نظریه ریشه در کدام نظریه دارد و تشابهاتش با آن دیگری چیست و تفاوت‌هایش، ذهنی را که پراکنده میشد در ترجمۀ گاهی ثقیل، جمع می‌کرد.
برنتز نهایت تلاشش را کرده است که نظریات را بدون زاویۀ دید خودش بنویسد، و در بیشتر جاها موفق شده است هر نظریه را به همان صورتی که واقعاً بوده نشان دهد، مگر جاهایی که ذکر می‌کند نظر خودش درمورد این نظریه چیست و تفصیل آن. فقط همان قسمت‌هاست که ما با نقدِ بعضی نظریات از سوی برنتز هم مواجه هستیم.
فصل‌بندی کتاب مناسب و معقول است:
1. خوانش معنامدار (که شامل نقد عملی و نقد نو می‌شود.)
2. خوانش شکل‌مدار 1 (که شامل صورتگرایی و ساختگرایی اولیه می‌شود.)
3. خوانش شکل‌مدار 2 (که شامل ساختگرایی فرانسوی می‌شود.)
4. خوانش سیاسی (که شامل مارکسیسم و فمنیسم و روابط نژادی می‌شود.)
5. انقلاب پساساختگرایی (دریدا، ساختارشکنی و پسامدرنیستم)
6. تداوم پساساختگرایی (فوکو، لاکان، فمنیسم فرانسوی)
7. ادبیات و فرهنگ
8. نظریات پسااستعماری
حتی در پایان هر فصل یک «خلاصه» از آن فصل هست که جمع‌بندی خوبی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در آن فصل است و ذهن را مجموع می‌کند قبل از ورود به مبحث بعدی.
فکر می‌کنم اگر روزی واحدهای تدریسی ادبیات در دانشگاه‌ها به نظریات ادبی روی خوش نشان بدهند، این کتاب حتماً یکی از کتاب‌هایی است که برای این درس منظور شود، نگاهی تاریخی و مشروح و جامع به نظریات ادبی، بدون زاویۀ دید خاصی، روشن و شفاف.
مثل همیشه در آخر نکته‌ای هم درمورد ترجمه:
یادم است یکی از اساتیدمان به شدت با فرزان سجودی مخالف بود و به‌طور بدی هجوش می‌کرد! عین جملاتش در خاطرم نشسته و موقعی که می‌خواستم این کتاب را بخوانم دائم جلوی چشمم بود. هنوز با این یک ترجمه‌ای که از او خوانده‌ام، نمی‌توانم به صحت یا عدم صحت حرف استادم پی ببرم؛ اما چیزی که دیدم، ترجمۀ نسبتاً خوبی بود. دشواری‌هایی داشت و گاهی واقعاً لازم بود برای فهمیدن یک پاراگراف، از سه پاراگراف قبل چندین بار خوانده شود. اما مجموعاً نمرۀ قابل قبولی می‌گرفت به‌نظرم؛ حوزۀ نقد و نظریۀ ادبی، در ترجمه بسیار حساس است و دشوار. اصل حرف استادم هم همین بود که سجودی نظریات را دگرگون می‌کند و ترجمه می‌کند و آنچه ما از برای مثال ساختگرایی می‌فهمیم، با چیزی که در حقیقت هست، متفاوت است! خدا داند و آن‌ها که زیاد خوانده‌اند، من نه :)
گزیده هایی از متن کتاب را هم در آپدیت استتیوسها گذاشته ام طی روند خواندن، کسانی که می خواهند مثالی داشته باشند می تواند به آنجا نگاه کنند.
علی ای حال در این مورد فکر می‌کنم:
این کتاب ادعایی را که در مقدمه و پشت جلد آن کرده است، تا حد قابل قبولی محقق کرده است. یعنی این‌که: «کتابی که در پیش رو دارید، هرچند تاریخ نظریۀ ادبی نیست، اما به شرحی جامع در باب تحولات نظریۀ ادبی از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیست و یکم پرداخته است... این کتاب علاوه بر آن‌که شرحی مقدماتی است و به زبان کم و بیش ساده‌ای نوشته شده است، و علاوه بر آن‌که از جامعیت کافی برخوردار است، روزآمد نیز هست و دربرگیرندۀ شرح‌های جامعی در باب آخرین تحولات در حوزۀ نقد و نظریۀ ادبی است.»
این‌که با ترتیب و توالی تاریخی، نظریات ادبی را یکی‌یکی عنوان کرده و شرح داده بود، برای من روشنگر و کارامد بود. این‌که در ذیل هر نظریه می‌گفت که این نظریه ریشه در کدام نظریه دارد و تشابهاتش با آن دیگری چیست و تفاوت‌هایش، ذهنی را که پراکنده میشد در ترجمۀ گاهی ثقیل، جمع می‌کرد.
برنتز نهایت تلاشش را کرده است که نظریات را بدون زاویۀ دید خودش بنویسد، و در بیشتر جاها موفق شده است هر نظریه را به همان صورتی که واقعاً بوده نشان دهد، مگر جاهایی که ذکر می‌کند نظر خودش درمورد این نظریه چیست و تفصیل آن. فقط همان قسمت‌هاست که ما با نقدِ بعضی نظریات از سوی برنتز هم مواجه هستیم.
فصل‌بندی کتاب مناسب و معقول است:
1. خوانش معنامدار (که شامل نقد عملی و نقد نو می‌شود.)
2. خوانش شکل‌مدار 1 (که شامل صورتگرایی و ساختگرایی اولیه می‌شود.)
3. خوانش شکل‌مدار 2 (که شامل ساختگرایی فرانسوی می‌شود.)
4. خوانش سیاسی (که شامل مارکسیسم و فمنیسم و روابط نژادی می‌شود.)
5. انقلاب پساساختگرایی (دریدا، ساختارشکنی و پسامدرنیستم)
6. تداوم پساساختگرایی (فوکو، لاکان، فمنیسم فرانسوی)
7. ادبیات و فرهنگ
8. نظریات پسااستعماری
حتی در پایان هر فصل یک «خلاصه» از آن فصل هست که جمع‌بندی خوبی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در آن فصل است و ذهن را مجموع می‌کند قبل از ورود به مبحث بعدی.
فکر می‌کنم اگر روزی واحدهای تدریسی ادبیات در دانشگاه‌ها به نظریات ادبی روی خوش نشان بدهند، این کتاب حتماً یکی از کتاب‌هایی است که برای این درس منظور شود، نگاهی تاریخی و مشروح و جامع به نظریات ادبی، بدون زاویۀ دید خاصی، روشن و شفاف.
مثل همیشه در آخر نکته‌ای هم درمورد ترجمه:
یادم است یکی از اساتیدمان به شدت با فرزان سجودی مخالف بود و به‌طور بدی هجوش می‌کرد! عین جملاتش در خاطرم نشسته و موقعی که می‌خواستم این کتاب را بخوانم دائم جلوی چشمم بود. هنوز با این یک ترجمه‌ای که از او خوانده‌ام، نمی‌توانم به صحت یا عدم صحت حرف استادم پی ببرم؛ اما چیزی که دیدم، ترجمۀ نسبتاً خوبی بود. دشواری‌هایی داشت و گاهی واقعاً لازم بود برای فهمیدن یک پاراگراف، از سه پاراگراف قبل چندین بار خوانده شود. اما مجموعاً نمرۀ قابل قبولی می‌گرفت به‌نظرم؛ حوزۀ نقد و نظریۀ ادبی، در ترجمه بسیار حساس است و دشوار. اصل حرف استادم هم همین بود که سجودی نظریات را دگرگون می‌کند و ترجمه می‌کند و آنچه ما از برای مثال ساختگرایی می‌فهمیم، با چیزی که در حقیقت هست، متفاوت است! خدا داند و آن‌ها که زیاد خوانده‌اند، من نه :)
گزیده هایی از متن کتاب را هم در آپدیت استتیوسها گذاشته ام طی روند خواندن، کسانی که می خواهند مثالی داشته باشند می تواند به آنجا نگاه کنند.
۹۵/۰۳/۰۴
عقیق